Yanık nedir? Nasıl tedavi edilir? | Dermatoloji uzmanı Dr. Şafak Metekoğlu Akalın

Yanık, termal (sıcak veya soğuk), elektrik, kimyasal veya elektromanyetik enerji gibi etkenler ile oluşan ağrılı yaralar şeklinde görülür. Küçük yanıklar bile oldukça ağrılı olabilir. Hafif yanıklar birkaç günde iyileşirken, ciddi bir yanığın iyileşmesi haftaları, hatta ayları alabilir.

Sebep olan etkene göre yanık tipleri nelerdir?

Isı yanığı: Isıya bağlı yanıklarda derinin ısısı artar ve hücre ölümü meydana gelir. Sıcak metaller, kaynayan sıvılar, buhar ve ateş deri ile temas ettiğinde ısı yanığı gelişir.
Radyasyon yanıkları: Güneşin yaydığı mor ötesi ışınlar (ultraviyole) ile uzun süreli temas veya X-ray gibi diğer radyasyon kaynakları ile oluşur.
Kimyasal yanıklar: Güçlü asit, alkali, deterjan ve çözücülerin deri veya göz ile teması ile oluşan yanıklardır.
Elektriğe bağlı yanıklar: Alternatif veya direk elektrik akım ile meydana gelen yanıklardır.

Bu yazımızda biz ısıya bağlı yanıklardan bahsedeceğiz. Isıya bağlı yanıklar alev, sıcak sıvı yada katı madde, buhar ile direk temas sonucu gelişir.

Yanıklar nasıl derecelendirilir?

Birinci derece (yüzeysel) yanıklar

Birinci derece yanıklar; yalnızca derinin en dış tabakası olan epidermis tabakasını etkiler. Yanık bölgesi kırmızı, kurudur ve su kabarcığı görülmez. Hafif ağrı hissedilebilir. Bu tür yanıklarda uzun süreli doku hasarı çok nadiren görülür.

İkinci derece yanıklar

İkinci derece yanıklar epidermisin altında bulunan dermis (derinin orta tabakası) tabakasını etkiler. Yanık alanı kırmızı ve ödemlidir (şiş) ve deride su toplaması görülür. Orta şiddette ağrı vardır.

Üçüncü derece yanıklar

Üçüncü derece yanıklar epidermis ve dermis tabakalarına ek olarak, yağ dokusu hatta kemik, kas ve bağ dokusuna kadar yayılır. Yanık bölgesinde kahverengi, siyah veya beyaz lekeler görülebilir. Sinir uçları hasarlandığı için yanık bölgesinde his kaybı gözlenir, bu nedenle ağrı yoktur.

Yanıkta ilk yardım nasıl yapılır?

Yanığa sebep olan ateşi söndürün.
Kişi hala yanıyorsa paniğe engel olun, koşmasını engelleyin.
Hasta/yaralının üzeri battaniye ya da bir örtü ile kapatın.
Isınan veya yanan elbiseleri çıkarın. Eğer kıyafetler deriye yapışmışsa yapışan yer dışındaki kıyafeti kesin veya yırtın.
Eğer yanık sıcak ile direk temas sonrası gelişmişse sıcak sıvı, buhar veya diğer maddelerle teması durdurun
Yanık alanında kısa sürede ödem oluşabileceği için takı, saat ve kemer gibi objeleri çıkartın

Birinci ve ikinci derece yanıkta ilk yardım nasıl yapılır?

Yanık bölgesini akan soğuk su altında 20 dakika bekletin (yanık yüzeyi büyükse ısı kaybı çok olacağından önerilmez)
Eğer su altında bekletmek mümkün değilse; steril bir gazlı bez ile kompres yapın.
Buz kullanmaktan kaçının, çünkü buz kulanılması daha büyük hasara yol açabilir
Ağrı kesici alın
Yanık alanı su toplamışsa patlatmayın
Yanık üzerine ilaç ya da yanık merhemi gibi maddeler sürmeyin
Gevşek ve temiz bir bandaj uygulayın
Yanık geniş ve sağlık kuruluşu uzaksa hasta / yaralının kusması yoksa bilinçliyse ağızdan sıvı (1 litre su -1 çay kaşığı karbonat -1 çay kaşığı tuz karışımı) verilerek sıvı kaybı önleyin
Hastada şok bulguları var ise (eğer kafa, boyun veya bacak travması yok ise), hastayı düz yatırıp, ayaklar 30 cm yukarı kaldırın. Mümkünse yanık bölgesini kalp hizasında tutun. Hasta/yaralıyı battaniye ile örtün

Üçüncü derece yanıklarda ilk yardım nasıl yapılır?

İlk olarak 112 acil arayın
Soğuk, ıslak, steril gazlı bezle kapatılarak yanık alanını soğutun
Kişinin alevlerden kurtulmasına yardımcı olun ve üzerindeki ateşi söndürün
Yanmış bölgelerde şişlik ve deride derin hasar görülebileceği için, yaralanan kişinin yanan malzemeyle temasını hemen kesin.
Sıcak veya yanmış giysileri çıkarın. Giysiler cilde yapışmışsa, etrafını kesin veya yırtın.
Takı, kemer gibi eşyaları da çıkarın.
Yanmış el ve ayak parmakların ayırmak için steril gazlı bez kullanın.
Hastada şok bulguları var ise (eğer kafa, boyun veya bacak travması yok ise), hastayı düz yatırıp, ayaklar 30 cm yukarı kaldırın
Mümkünse yanan bölgeyi kalp hizasında tutun
Hasta/yaralıyı battaniye ile örtün
Eğer solunum zorluğu var ise solunumu güçleştirebildiğinde hasta yatırılır, ama baş altına yastık konulmaz.
Yüz yanıklarında hastayı oturtun.
Acil yardım servisi gelene kadar solunum ve nabzı kontrol edin.

Acil sağlık yardımın istenmesi (112’nin aranması) gereken durumlar nelerdir?

Avuç içinden geniş ikinci derece yanık varsa
Yanık alanı kömürleşmiş, kuru ve ağrısız ise (3. Derece yanık)
Solunum güçlüğünü varsa
Kapalı alanda yoğun dumana maruz kalındığında
El, ayak, yüz, kasık, kalça ve büyük eklem üzerindeki derinin yandığı durumlarda
Yaşlı ve bebeklerin yanıklarında
Yanıktan iltihaplı akıntı varsa
Ağrı zaman içinde kötüleşiyorsa
Yanıktan kötü koku geliyorsa
Ateş varsa
Ağrının kontrol edilemediği durumlarda
Şok bulguları var ise (nemli ve soğuk cilt, takatsizlik, mavi deri ve ya tırnak görünümü, bilinç kaybı)

Yanık tedavisi nasıl yapılır?

Yanık için yapılan tedavi yanığın derecesine göre değişir. Yara yeri temiz tutulmalı ve steril bir örtü ile kapatılmalıdır ve ağrı kontrolü sağlanmalıdır. Enfeksiyon bulguları kontrol edilmelidir.

Yanığın derecesine göre yanık tedavisi nasıl yapılır?

Birinci ve ikinci derece yanık: Yanık alanı akan soğuk suda bekletilir. Eğer bu mümkün değilse temiz bir bez ile ıslak kompres uygulanır. Buz uygulanmaz. Yara üzerine antibiyotikli krem uygulayıp kapatılır. Ağrı kesici kullanılır. Yanan alan yüksekte tutularak ağrı ve şişlik azaltılır. İkinci derece yanıkta su toplamaları patlatılmamalıdır.

Üçüncü derece yanık: Ölümcül olabilir ve sıklıkla deriye greft yapılmasını gerektirir. Deri grefti (kişinin hasar almamış bölgesinden alınan deri parçası) hasarlı deri bölgesine yerleştirilir. Deri greftinin alındığı bölge genellikle kendi kendine iyileşmeye bırakılır. Eğer kişinin yarasını kaplayacak kadar deri grefti yok ise insan kaynaklı yapay deri grefti uygulanabilir. Ayrıca hastaya damar yolu ile serum verilmesi kan basıncı sabit tutar ve sıvı kaybı engellenir.

Yanık ne kadar sürede iyileşir?

Yanığın iyileşme süresi birçok faktöre bağlıdır:

Yanığın şiddeti
Yanığın yaygınlığı
Yanığın bulunduğu yer (örneğin el, ayaklar, eklem ve yüzdeki yanıklar geç iyileşir)
Yaş (5 yaş altındaki çocuklar ve yaşlılar daha risklidir)
Birlikte bulunan hastalıklar (Diyabet, damar tıkanıklığı, bağışıklık sisteminin az çalıştığı hastalıklar riski arttırır)
Solunum sisteminde yanık olması
İlk yardım ve tedavinin başlama süresi iyileşmeyi etkiler.

Tedavi ile birinci derece yanıklar 3-5 günde iyileşirken, ikinci derece yanıklar 2-3 haftada iyileşir. Üçüncü derece yanıkların iyileşmesi ayları bulabilir ve ciddi yara izi kalabilir.

Yanık komplikasyonları nelerdir?

Yanığın şiddetine göre yara izi gelişebilir ve bu iz zaman ile azalır. Birinci derede skar (yara izi) gelişmez, fakat deride renk değişiklikleri görülür. İkinci derece yanıklara iyi bakılmazsa enfeksiyon gelişip yara izi (skar) kalabilir. Ayrıca deride renk değişiklikleri gelişebilir (kahve renkli veya beyaz).

Üçüncü derece yanıklarda ise aşağıdaki komplikasyonlar görülür: