Ağız sindirim, tat alma, konuşma ve solunuma destek verme gibi çok önemli fonksiyonları olan bir organımız. Ağız yarası konuşma, çiğneme ve yutkunma da zorluk yaparak günlük yaşamı olumsuz yönde etkiler. Çoğumuz ağzımızda bir yara geliştiğinde doktora gitmeyiz, çeşitli gargaralar kullanarak bu durumu geçiştirmeye çalışırız. Oysa ağız yaraları birkaç gün içinde iyileşebilecek küçük yaralar olabileceği gibi, bazen iç hastalıklarının veya ağız içinde görülen bir kanserin bulgusu olabilir.
Ağız yarası; yanaklar, dudak iç yüzleri, dil, diş etleri ve damakta oluşan genellikle ağrılı, oval veya yuvarlak, bazen düzensiz kenarlı, zemini kırmızı veya kirli beyaz-gri renkte olabilen yumuşak doku hasarıdır. Ağız yaraları travma, tahriş, radyasyon, enfeksiyon, ilaç kullanımı, enflamatuvar hastalık, iç hastalıkları veya bilinmeyen nedenlerle oluşabilir.
Ağız yarası olduğunda hangi belirtiler görülür?
- Ağız içinde etraf dokudan daha kızarık ya da beyaz görünümdeki yaralar.
- Ağrı
- İltihap
- Yanma ve batma hissi
- Yeme, içme zorluğu ( özellikle baharatlı ve tuzlu gıdalar)
- Diş fırçalamada zorluk
- Konuşma zorluğu
- Su toplaması
- Ülser
- Yutma zorluğu
- Ateş
- Boğaz ağrısı
Ağız yarasının nedenleri nelerdir?
Ağız yaralarına neden olan bir çok etken vardır.
Fiziksel nedenler: Aslında ağız yaralarının en sık sebebi olup, neden ortadan kaldırıldığında hızla iyileşmesi en önemli özellikleridir.
- Dil, yanak veya dudakların ısırılması
- Diş teli veya takma diş tahrişi
- Kırık veya çürük dişlerin tahriş etmesi
- Dişleri çok sert fırçalamak veya sert fırça kullanılması
- Sıcak yiyecek veya içeceklerle ağzın yanması
İç hastalıkları: Ağız yaralarının birçoğu bir iç hastalığının belirtisi olabilir.
- Demir, çinko ve vitamin eksiklikleri (folik asit, B12 vitamini )
- Behçet hastalığı
- İltahaplı bağırsak hastalıkları (Çölyak hastalığı, Ülseratif kolit, Crohn hastalığı, İrritabl barsak sendromu)
- Sistemik lupus eritematosus
- Bağışıklık sisteminin zayıflığı
Bazı cilt hastalıkları:
Bulaşıcı hastalıklar:
Bu nedenlerin dışında sigara kullanmak, hormon değişiklikleri (gebelik, adet dönemleri gibi), stres, gıda alerjileri, ilaç kullanımı, kemoterapi ve baş, boyun bölgesine radyoterapi ağız yarasına neden olabilir. En önemlisi de ağızda uzun süredir iyileşmeyen bir yara cilt kanserinin (Skuamöz hücreli karsinom) belirtisi olabilir.
Ağız yaraları bulaştırıcı mıdır?
Bulaşıcılık ağız yarasının tipine göre değişir. Örneğin ağızda görülen aftlar bulaşıcı değilken, herpes simleks virüsünün neden olduğu uçuklar bulaşıcıdır. Bu nedenle ağız yaranız olduğunda doktora gidip tanı konulmadan önce kimse öpülmemeli, ortak eşyalar kullanılmamalıdır.
Ağız yarası varlığında hangi branş doktoruna başvurulmalı?
Yukarıda sözü edilen tüm bu nedenlerin ayrımının yapılması ve tedavisi için aile hekimine başvurulabileceği gibi, aile hekiminin yönlendirmesi ile ya da doğrudan bir deri ve zührevi hastalıkları uzmanına, kulak burun boğaz uzmanına veya bir diş hekimine başvurmak gerekir.
Ağız yaralarına nasıl teşhis konulur?
Ağız yaralarına genellikle kolay tanı konulur. İyileşmeyen ağız yaralarında özellikle kanser düşünüldüğünde veya bazı cilt hastalıkları ağız içinde görülüyorsa biyopsi aile tanı konulur.
Eğer yaralar büyükse, sık sık çıkıp uzun sürüyorsa veya iyileşmiyorsa genel sağlık ve sindirim sistemi sağlığını gözden geçirmek için aşağıdaki testler yapılır.
- Yaradan bakteri ve virüs incelemesi
- Tam kan sayımı
- Demir, B12 ve folat
- Çölyak antikorları
- Dışkıda calprotectin (inflamatuar bağırsak sendromu)
Bazı hastalarda inflamatuar bağırsak hastalığı tanısı için endoskopi yapılması gerekir.
Eğer diş macunu ve gıda gibi bir alerjenin yaralara neden olduğu düşünülüyorsa prick test, patch test ve spesifik IgE gibi alerji testleri yapılabilir.
Ağız yaraları ile baş etmek için ne yapılabilir?
Küçük ağız yaraları genellikle 1-2 hafta içinde geriler. Aşağıdaki uygulamaları yapmak ağız yaralarına iyi gelir.
- Sıcak, baharatlı, tuzlu, ekşi ve şekerli gıdalardan uzak durun.
- Sigara ve alkol kullanmayın.
- Tuzlu su ile gargara yapın. Yarım bardak ılık suda bir çay kaşığı normal ev tuzu eritilir ve bu suyla günde birkaç kere, yutmadan 15-30 saniye gargara yapılabilir.
- Bir çay kaşığı karbonat ile bir miktar su ile karıştırılıp macunsu bir kıvamda hazırlanan karışım yaranın üzerine sürülerek bir süre lezyon üzerinde bekletilmelidir. Daha sonra bu karışım temiz ılık suyla durulanmalıdır.
- Ada çayının demlendikten sonra ılık bir şekilde tüketilmesi yaraların daha çabuk iyileşmesini sağlar. Hatta ağız içinde çayın biraz bekletilerek içilmesi etkiyi daha da arttırır.
- Soğuk gıda ve içecekler tüketmek faydalıdır.
- Ağrı olduğunda parasetamol gibi ağrı kesiciler kullanın.
- Ağız yarasını sıkmayın, koparmayın
Hangi bulgular olduğunda bir an önce doktora başvurulmalıdır?
3 haftada iyileşmeyen bir cm’den büyük yara ile birlikte ateş, şiddetli ağrı, su toplaması, deri döküntüsü, ishal veya eklem ağrısı var ise bir an önce doktora başvurulmalıdır.
Ağız yaraları nasıl tedavi edilir?
Yaranın hangi hastalığa bağlı olarak gelişiyorsa, yapılan tedavi de hastalığa göre değişir. Ağrı kesici, antienflamatuar tablet ve kremler, kortizonlu jeller kullanılabilir. Yara virüs, bakteri veya mantar enfeksiyonuna bağlı ise bu enfeksiyonları tedavi edecek ilaçlar kullanılır. Eğer bir kanser durumu var ise biyopsi alınıp tanı konduktan sonra cerrahi ve kemoterapi uygulanır.
Ağız yaraları ile ilgili yazımız burada bitmiyor. Gelecek yazımızda ağızda yaraya neden olan hastalıklardan kısa kısa bahsedip bilgi vereceğiz.
Ağız yarasından korunmak için neler yapabilirsin?
- Gıdalara dikkat edin. Ağzı tahriş edecek gıdalardan uzak kalın (tuzlu, baharatlı gıdalar, portakal, limon gibi asitli meyvelerden) Alerji yaptığını bildiğiniz gıdalar varsa bu gıdaları tüketmeyin.
- Sağlıklı gıdaları seçin. Demir ve vitamin eksikliklerinden korunmak için bol meyve, sebze, bakliyat ve et tüketin.
- Ağız hijyenine dikkat edin. Günde 2 kez dişinizi yumuşak bir fırça yıkayın. Günde bir kez diş ipi kullanın. Sodyum lauril sülfat içeren ağız gargaraları kullanmayın.
- Stresi azaltın. Stresi spor, yoga ve meditasyon gibi yöntemler azaltmaya çalışın.
Referanslar:
http://conditions.health.qld.gov.au/HealthCondition/condition/18/155/98/mouth-sores
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21754-mouth-sore
https://www.healthline.com/health/mouth-sores#long-term-effects
https://turkdermatoloji.org.tr/media/hasta_bilgilendirme/Agiz_Yaralari.pdf
https://www.anadolusaglik.org/blog/agiz-yarasina-ne-iyi-gelir-nasil-gecer
https://www.medicalpark.com.tr/agiz-yarasi/hg-2054
https://dermnetnz.org/topics/mouth-ulcer
https://turkderm.org.tr/menu/70/agiz-hastaliklari-ve-yaralari