Yatak yarası nedir?
Yatak yarası diğer adları ile bası yarası veya dekubitus ülseri uzun süreli bası ile deri ve deri altı dokusunun hasarlanarak yara (ülser) açılmasıdır. Bu durum bazen deride sadece hafif bir renk değişikliği yaparken, hastalık ilerledikçe deri altına, hatta kemik dokuya uzanan hasar oluşturabilir.
Yatak yarası nasıl gelişir?
Uzun süreli bası, dolaşımı bozarak yeterli oksijen ve besinin deriye ulaşmasını engeller ve deri hasar görerek yara (ülser) açılır.
Yatak yarası kimlerde gelişir?
Yatak yarası hareket kabiliyetini yitirdiği için çok uzun süre yatan veya oturan hastalarda sık görülür. Bilinci olmayan, ağrı hissetmeyen kişiler bası yarası geliştirmeye daha eğilimlidir. Hareketsiz veya yatalak bir hastanın belli aralıklarla pozisyonu değiştirilmez ve iyi bir cilt bakımı yapılmazsa yatak yarası gelişebilir. Diyabetli, dolaşım sorunları olan ve yetersiz beslenen, az su içen kişiler yüksek risk altındadır. Yaşlı hastalarda hareket kısıtlılığı, derinin incelmesi, idrar veya dışkı kaçırma nedeni ile yatak yarası sık görülür.
Hangi sağlık koşulları riski artırır?
Kanser, felç, varis, bunama, diyabet, kalp ve böbrek yetmezliği, dolaşım bozuklukları olan ve yetersiz beslenen hastalarda yara gelişim riski artar.
Yatak yarası hangi bölgelerde görülür?
Yatak yarası yağ dokusunun az olduğu, derinin kemiğe yakın olduğu topuk, ayak bileği, diz, kalça, kuyruk sokumu, omuzlar, dirsekler, kafanın arkası, kulaklar, ayak parmakları ve kuyruk sokumunda görülür.
Hastalığın bulguları nelerdir?
Yara ağrılı veya kaşıntılı olabilir. Ama his kaybı olan hastalar ağrı ve kaşıntı hissetmeyebilir. Hastalık 4 evreden oluşur ve hastalığın evrelerine göre bulgular değişir.
Evre 1
Deride pembemsi, kırmızı renk değişikliği görülür, açık yara yoktur. Basmakla hassasiyet olup, deri soğuk veya sıcak hissedilebilir.
Evre 2
Deride zemini pembe, kırmızı yüzeysel bir yara görülür.
Evre 3
Yağ dokusuna ilerleyen bir yara görülür.
Evre 4
Yara tüm deri katmanları, kas, bağ dokusu ve kemiklere yayılmıştır.
Bası yarasına nasıl tanı konulur?
Muayene ile tanı konulur. Doktor tarafından yapılan evrelendirme tedavi seçeneğini de belirler. Bazen biyopsi yapılması, röntgen veya MR çekilmesi gerekebilir.
Yatak yarası nasıl tedavi edilir?
Öncelikle deriye olan bası kaldırılmalıdır. Bu amaçla havalı yatak kullanılır. Yara gazlı bez veya çeşitli yara örtüleri ile kapatılır. Yara temiz tutulur, her gün pansuman yapılır. Yara derinleştiğinde hasarlı doku temizlenir (debridman) ve yaraya sağlıklı deri grefti konulup yara kapatılır. Enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotik, ağrıyı kesmek için antiinflamatuar ve ağrı kesici kullanılır.
Yatak yarasının komplikasyonları nelerdir?
Bu yaralarda sıklıkla bakteri üremesi sonucu deri enfeksiyonu gelişir ve bu yara iyileşmesini geciktirir. Deri infeksiyonu geliştiğinde ateş ve halsizlik görülür. Yara ve etrafındaki deri oldukça ağrılı, kötü kokulu, kırmızı, şiş ve sıcaktır. Cerahat (irin) olabilir. Enfeksiyon vücuda yayılırsa septisemiye (ateş, bilinç bulanıklığı, hızlı kalp atışı ve genel halsizlik) neden olur. Evre 4 de kemik iltihabı (osteomyelit) görülür.
Yatak yarasından nasıl korunulur?
Hasta oturuyorsa 15 dakikada bir, yatıyorsa 1-2 saatte bir pozisyonu değiştirilir. Ciltte bir değişiklik olup olmadığı devamlı gözlenmeli, herhangi bir değişik olduğunda doktora başvurulmalıdır. İyi beslenme yatak yarasından koruyabilir. Yara açılmaması için deri nemlendirilmelidir. Özellikle idrarın terin ve dışkının deri ile temas etmemesi için bariyer kremleri kullanılabilir. Yara iyileşmesini yavaşlattığında sigara içilmemelidir. Basıyı azaltmak için havalı yatak kullanımı yara açılmasını engelleyebilir. Ayrıca derinin enfeksiyondan korunması için çarşaf ve kıyafetler sık yıkanmalıdır.
Referanslar:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553107/
https://www.nhs.uk/conditions/pressure-sores/
https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/skin-hair-and-nails/pressure-ulcers#preventing-pressure-ulcers
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17823-bedsores-pressure-injuries
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/bedsores
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bed-sores/diagnosis-treatment/drc-20355899