Egzama hayatın herhangi bir aşamasında görülebilen, oldukça sık rastlanan bir cilt hastalığıdır. Egzamanın bir çok farklı nedeni ve şekli vardır. Egzama yerine dermatit tanımı veya bazı durumlarda ise “egzamatöz dermatit” tanımı da kullanılabilmektedir. Egzama ve cilt bakımı anlatmaya başlamadan önce egzamanın ne olduğundan bahsetmek gerekir. Egzama aslında deride kızarıklık, kaşıntı, zaman zaman kuruma, zaman zaman çatlama, bazen de sulantı ile seyreden nedeni bilinmeyen yangı (enflamasyon) durumudur.
Akut ( ani ) egzamada hızlı gelişen kırmızı bir döküntü, su toplaması ve şişlik görülürken; kronik egzamada ise deri, uzun süren hastalığa bağlı olarak koyu, kalınlaşmış ve çatlak bir görünümde izlenir. Psikolojik stresler egzamayı başlatabilir veya tetikleyebilir.
Bazı temel egzema tiplerinden de bahsetmek, bu hastalığı kavramak açısından iyi olur ve hangi tür egzemada, hangi kozmetiklerin nasıl ve ne şekilde uygulanacağını anlamamızı sağlar.
• Atopik dermatit: Genellikle çocukluk döneminde başlar, ailesel geçiş olabilir. Bir çoğunda ailede astım, saman nezlesi ve egzeması olan bireyler vardır.
• İrritan kontakt dermatit: Su, deterjan, kuvvetli kimyasal ve sürtünme sonucu derinin tahriş olması sonucu gelişen bir egzema türüdür. Atopik egzemada da bu etkenler egzemayı tetikleyebildiğinden karışabilirler. Genellikle ellerde görülür.
• Alerjik kontak dermatit: Toplumdaki çoğu insanın tepki vermediği; nikel, parfüm, lastik, saç boyası gibi etkenlerle temas sonrası gelişen bir egzema türüdür. Dermatoloji uzmanlarının uygulayacağı alerjik yama testi hangi etkenin alerjiye neden olduğunu ortaya çıkarır.
• Asteotik dermatit: özellikle alt bacaklarda kuruluğa bağlı gelişen bir egzema türüdür.
• Numuler dermatit ( Diskoid egzama ): Bu egzama türü deriye olan bir travma sonrasında gelişebilir. üzeri pullu kırmızı para şeklinde olanlar aylarca kalabilir.
• Seboreik dermatit: “Malassezia” denen bir mantarın salgıladığı toksik bir maddenin tetiklediği düşünülen, saçlı deri ve yüzde görülen bir egzema türüdür.
• Gravitasyonel egzema: özellikle yaşlı kişilerin alt bacaklarında, varis varlığına bağlı olarak gelişen bir egzema türüdür.
Egzamalı cilde nasıl bir bakım uygulanır?
Günlük olarak çok sık kullandığımız sabunlar ve cilt temizlik ürünleri, egzemalı hastaların yaşam kalitesini negatif veya pozitif olarak etkileyebilir. Klasik sabunlar alkali yapıları, son zamanlarda kullanılan kalitesiz sıvı sabunlar da yoğun deterjan içermeleri nedeniyle; cildin koruyucu bariyerinin kaybına, dolayısıyla egzemalar için en tetikleyici faktör olan kuruluğa neden olurlar. Bu nedenle klasik sabunlar yerine; asidik veya nötr pH’ a sahip, az deterjan içeren sabunsuz temizleyiciler tercih edilmelidir. Ayrıca yoğun antimikrobik madde içeren cilt temizleyicileri de ciltte tahriş yaparak egzemayı arttırabilirler. Kullanılan cilt temizleyicilerinde alerjiye en sık neden olanlar arasında; parfüm, peru balsamı, paraben, coconut diethanolamide, sodium lauryl sulfate sayılabilir.
Özellikle atopik, irritan kontakt, alerjik kontakt, asteotik ve numuler egzema tiplerinde cilt kuruluğu tetikleyici olduğundan uygun temizleyicilerin, hatta şampuanların bile kullanımı önemlidir. Seboreik egzema ise bunların tersine özellikle yağlı ciltte görülen bir problem olduğu için; sivilceli hastalara da önerilen, yağı çözen cilt temizlik ürünleri ve şampuanları kullanılmalıdır. Bu egzama tipinde “malezia” denilen bir mantar türü etken olabildiğinden, ketokonazol, zinc pirithion içeren şampuanlar da uygulanabilir.
Hemen hemen her türlü egzemanın tedavisinde, özellikle nemlendirici türü kozmetiklerin kullanımı oldukça faydalıdır. Su içinde yağ içeren nemlendiriciler daha çok sulantılı egzemanın akut evresinde ve seboreik egzeması olan yağlı ciltlerde faydalı iken; yağ içinde su şeklinde olan nemlendiriciler, egzemaların genelinde deri de kuruma ve çatlamanın belirgin olduğu dönemlerde uygulanır. Ayrıca kullanılacak nemlendiricinin hipoallerjenik olması gerekmektedir.
Nemlendiricilerde en sık bulunan 5 alerjen aşağıda sıralanmıştır:
1. Parfüm: Nemlendiricilerin parfüm içermemesi önemlidir. Parfüm içeren nemlendiriciler egzemanın şiddetlenmesine bile neden olabilir.
2. Koruyucu maddeler: özellikle formaldehit grubu koruyucular bulunduran nemlendiricilerin alerjen özelliği daha fazladır.
3. Güneş koruyucular: Octocryle, dibenzoylmethanes, salicylates, cinnamates, benzophenones, para- aminobenzoic acid ( PABA ) içeren nemlendiriciler kontakt egzamaya neden olabilir. Bu durumlarda fiziksel güneş filtresi içeren nemlendiriciler uygulamalıdır.
4. Lanolin: Nemlendiricilerde sıklıkla bulunur. Bu maddeye alerjisi olanlar, mineral yağ içeren nemlendiriciler kullanmalıdır.
5. Gıda alerjenleri: örneğin soya alerjisi olan bir kişinin, kullandığı nemlendiricide de soya proteini bulunmaması gerekir.
Yüzünde egzeması olan kişiler için makyaj malzemelerinin kullanımı iki açıdan önemlidir. Makyaj malzemeleri egzemayı arttırabilir. Yüzünde egzema nedeni ile kızarıklık ve pullanma bulunan kişiler bu durumu kamufle etmek için makyaj malzemelerine ihtiyaç duyabilirler. Bunların özellikle doğal, hipoalerjenik malzemeleri tercih etmeleri iyi olur. Kullanılan ürünler formaldehit gibi koruyucular ve lanolin içermemelidir.
Egzemalı bir cilde fondöten kullanıldığında bu ürün ciltteki kızarıklık ve pullanmayı daha belirgin hale getirebilir. Bu nedenle öncelikle soluk yeşilimsi renk tonunda bir fondötenin kullanılması deri kızarıklığının daha az görünür hale gelmesine neden olur. Bu tip bir fondötenin hafif nemlendirici ile karıştırılarak cilde yayılması; sonrasında ise bej rengi bir fondöten ile son rötuşların yapılması kamuflaj açısından oldukça etkilidir.
Özellikle göz kapağı derisi çok ince olduğundan, alerjik kontak dermatit sıklıkla göz kapaklarında görülür. Su bazlı göz ürünleri kullanılmazsa, göz makyajını çıkartmak için uygulanan kuvvetli makyaj temizleyiciler, egzemayı alevlendirebilir