Güneş koruyucu neden kullanılmalıdır?
Milyonlarca yıldır atmosferde bulunan ozon tabakası, yeryüzüne ulaşan ultraviyole (UV) ışınlarının miktarını azaltarak güneşin zararlı etkileri kontrol altında tutmaktaydı. Son 200 yıldır olan kontrolsüz hızlı endüstriyel gelişme ile atmosfere atılan kimyasal atıklar, ozon tabakasında delinmeye neden olarak, özellikle cilt kanserine neden olan ultraviyole B ışığının yeryüzüne daha fazla ulaşmasına neden oldu. Bu duruma ek olarak, geçen yüzyılda yaz turizminin de gelişmesi, cilt kanserlerinde hızlı bir artışa neden oldu. Ne yazık ki, hepimizin güneşten korunması da farz oldu.
Her yaşta güneşten korunmak güneş ışınlarının erken ve geç dönem zararlı etkilerini engeller.
Güneş koruyucu kullanımı güneşten korunmanın en önemli yollarından biridir ve diğer güneşten koruma önlemleri ile bir arada uygulanmalıdır. Deri yanığı güneş altında fazla kalınması sonucu gelişir. Kötü bir güneş yanığı, yaşamın ileri dönemlerinde cilt kanserine neden olabilir.
Güneşe uzun süre aralıklı maruz kalma ise kırışıklık, güneş ve yaşlılık lekesi, kılcal damar çatlaması ve deri kanserine neden olur.
Güneş koruyucu kullanımı deri hasarı, kırışıklık ve deri kanserine yakalanma şansını azaltır. Bu nedenle açık hava etkinliklerinde, geniş şapka, gözlük ve koruyucu kıyafet giyilmeli ek olarak güneş koruyucu ürünler kullanılmalıdır.
Ultraviyole nedir?
Güneş görünür ve görünmeyen elektromanyetik ışın dalgaları yayar. Görünmeyen ışınlar ultraviyoledir (UV) ve 3 tip UV bulunur.
1. Morötesi ultraviyole A (UVA): 320-400 nanometre
2. Ultraviyole B (UVB): 290-320 nanometre
3. Ultraviyole C (UVC)
Ultraviyole ışığın dalga boyu görünür ışıktan daha kısadır. Bu nedenle çıplak göz ile görülemez. Kısa dalga boylu UVC ise ozon tabakası tarafından emildiği için yeryüzüne ulaşamaz. UVA deri hasarı, cilt yaşlanması ve deri kanserine, UVB ise güneş yanığı, deri hasarı ve cilt kanserine neden olur.
Güneş koruyucu nedir?
Güneş koruyucular, güneşin zararlı etkilerinden korunmayı sağlayan ürünlerdir. Bazı kıyafetler, gözlükler ve deriye uygulanan losyon ve kremler güneş koruyucu olarak kullanılabilir. Güneş koruyucu terimi genellikle deriye uygulanan güneş koruyucu ürünler için kullanılır.
Bu ürünlerin temel içerik maddesi ultraviyole filtreleridir. Güneş koruyucular güneş ışınlarını emerek, yansıtarak veya dağıtarak deriye ulaşmasını engellerler. Krem, merhem, jel, losyon, sprey ve köpük gibi birçok formu vardır.
Yeni geniş spektrumlu güneşten koruyucular UVB filtresi yanında, UVA filtresi de içerirler. Ultraviyole ışınların bir kısmı güneş koruyucuları geçip deriye ulaşabildiklerinden, güneşten koruyucu kullanarak uzun süre güneş altında kalınmamalıdır.
Sun protection factor (SPF= Güneşten koruyucu faktör) nedir?
Güneş koruyucuların üzerinde SPF (sun protection factor = güneşten koruyucu faktör) numarası bulunur. Aslında SPF güneşten koruma oranını göstermez. SPF güneş koruyucu kullanıldığında derinin kızarık hale gelme süresini, kullanılmadığı döneme göre kıyaslar. Örneğin 15 SPF faktörlü bir güneş koruyucu kullanıldığında, bu kızarma süresi güneş koruyucu kullanılmayan duruma göre 15 kat daha fazladır.
Güneş koruyucuların SPF faktörüne göre UVB ışığından koruma oranları aşağıda belirtilmiştir.
SPF 15 = % 93, SPF 30 = % 97, SPF 50 = % 98
Daha yüksek SPF numarası UVB ışınlarının neden olduğu güneş yanıklarına karşı daha fazla koruma sağlar, ama bu fark sanıldığı kadar belirgin değildir. SPF 50 üzerinde ise hemen hemen hiç bir fark yoktur. Bu nedenle Avrupa ve ABD’de son yıllarda ambalajlara 50’nin üzerindeki faktörlerin yazılması yasaklanmıştır ve ancak kutulara SPF 50+ yazılabilmektedir. Cilt kanserinin daha yaygın görüldüğü Avusturalya’da ise, SPF 30 ve 50 arasında % 1’lik anlamsız bir farkın olması nedeni ile SPF 30 üzerindeki faktörler yazılamamakta, sadece SPF 30+ olarak numaralandırılabilmektedir.
Aslında SPF 15’in üzerinde belirgin bir etki farkı olmadığından, SPF 15 faktörün üzerinde olan bir güneş koruyucunun doğru şekilde kullanımı yeterlidir. Özetle güneş koruyucunun faktörünün faktöründen çok nasıl, ne şekilde ve ne zaman kullanılacağına dikkat edilmelidir. Ayrıca SPF faktörü güneş koruyucunun UVA ışığından koruyup korumadığını göstermez.
UVA koruması nedir ve nasıl gösterilir?
UVA ışığının güneş yanığı ile az bir ilişkisi olsa da, cilt yaşlanması ile yakından ilişkilidir. Henüz UVA’nın derecelendirilmesinde hem fikir olunmuş bir derecelendirme sistemi yoktur.
Bazı güneş koruyucular geniş spektrumludurlar ve hem UVA, hem de UVB’ye karşı koruma sağlar. Bu tip güneş koruyucuların üzerinde multi spectrum, broad spectrum veya UVA/UVB protection etiketleri bulunur.
ABD’de, güneş koruyucu üzerinde bulunan “broad spectrum” ibaresi ürünün yeterli UVA koruması sağladığını gösterir. Avrupa ülkelerinde ise güneş koruyuculardaki UVA logosu, ürünün yeterli UVA koruma faktörünü olduğunu belirtir.
Geniş spektrumlu koruyucular güneşin diğer etkilerinden ( fotohasar, fotodermatit ve güneşe bağlı döküntüler) de korunmayı sağlar. Bununla birlikte hiçbir güneş koruyucu mükemmel değildir.
Güneş koruyucular hangi tip filtreleri içerirler?
İçerdikleri UV filtreleri açısından güneş koruyucular kimyasal ve fiziksel olarak 2 ye ayrılırlar. Birçok UV filtresi kimyasaldır.
Kimyasal filtreler derinin yüzeyinde ince koruyucu bir tabaka oluşturup, güneş ışığını emerek UV’nin deri tarafından emilmesine engel olur.
Fiziksel filtreler ise suda çözünmezler, genellikle deri üzerinde kalın bir tabaka oluşturarak, güneş ışığını yansıtırlar. Fiziksel güneş koruyucular veya kimyasal madde içermeyen güneş koruyucular titanyum dioksit ve/veya çinko oksit içerir ve UVA ve UVB ışınına karşı koruma sağlar. Bu tip koruyucular kimyasal güneş koruyuculara alerjisi olanlarda, bebek ve çocuklarda rahatlıkla kullanılabilirler. Birçok güneş koruyucu kimyasal ve fiziksel filtrelerin bir karışımını içerir.
Kıyafetler ne kadar güneşten korurlar?
Özellikle bazı açık hava aktivite kıyafetlerinde UPF (ultraviolet protection factor) bulunur. UPF kumaştan ne kadar UV’nin emildiğini gösterir. Yüksek UPF’li kıyafetler daha iyi koruma sağlar. Örneğin UPF 30 bir tişört giyildiğinde güneş ışınlarının ancak 1/30 ‘u deriye ulaşır. Bununla birlikte günlük kullanılan kıyafetlerin güneş koruyucu özellikleri bilinir ve buna göre ürün seçilirse, kıyafetler ile güneşten korunma şansımız da arttırılabilir. Örneğin açık veya koyu renkli parlak kıyafetler pastel renkli kıyafetler göre güneş ışınlarını daha fazla yansıtırken, dar kıyafetleri deri ve güneş arasında daha iyi bir bariyer oluşturlar. Ayrıca geniş şapka ve UV filtreli güneş gözlükler baş boyun bölgesi derisini ve gözleri güneş hasarından korumaya yardımcı olurlar.
Ne kadar güneş koruyucu kullanılmalıdır?
Güneş koruyucuların kullanma talimatlarında genellikle “Bolca uygulayınız” ibaresi bulunur. Uygulanması gereken miktar gerçekten vücut alanının cm2’si başına 2mgdır, bu da erişkin bir insanın tüm vücudu için 30-35 ml veya gramdı. Fakat herkesin bu miktarı gözünde canlandırabilmesi zordur. Bu miktar yaklaşık 2 çorba kaşığı veya 6 çay kaşığı dolusu kadardır.
Ortalama olarak her iki kola bir çay kaşığı, tek bir bacağa bir çay kaşığından biraz fazlası, en son olarak da göğüs, sırt ve yüze 2 çay kaşığından biraz fazlası uygulanmalıdır. Kulak, çene ve ayakaltı gibi alanlara da koruyucu sürülmesi unutulmamalıdır, çünkü bu alanlar da kolaylıkla yanabilir.
Nemlendiriciler üzerinde buluna SPF numarasının anlamı nedir?
Bilindiği üzere, bazı nemlendirici ürünlerin içinde, deri yaşlanmasını engellemek amacı ile güneş koruyucu eklenmektedir. Güneş koruyucu içeren bu tip nemlendirici ve fondöten tarzı ürünlerin SPF standardizasyonları net olmayabilir, bu nedenle bu ürünler kendi fonksiyonları dışında kullanılmamalı, güneşten korunma gereken açık hava aktivitelerinde ekstra güneş koruyucu ürün uygulanmalıdır. Aslında birçok güneş koruyucu ürünün nemlendirici ve fondöten benzeri kapatıcı özelliği bulunmaktadır. Bu yüzden SPF faktörü bulunan bir nemlendirici ürün yerine, güneş koruyucu kullanmak daha mantıklı gözükmektedir.
Cildimize kaç SPF gerekli nasıl anlarız?
Bir kişinin güneşin zararlı etkilerinden etkilenme miktarını cilt tipi belirler, kişiler Fitzpatrick Skalasına göre aşağıda tanımı yapılan 6 cilt tipine sahiptir.
 | Fototip I cildin, normaldeki rengi beyazdır. Göz rengi genellikle mavi veya yeşil, saçlar ise sarı veya kızıldır. Bu cilt tipi güneşe maruz kaldıktan sonra asla bronzlaşmaz. Cilt kanseri açısından yüksek risk taşırlar. |
 | Fototip II cildin, normaldeki rengi beyazdır. Açık göz rengine, sarı veya kızıl saça sahiptirler. Güneşlenince kolayca yanar, nadiren hafif bronzlaşırlar. Cilt kanseri açısından yüksek risk taşırlar. |
 | Fototip III cildin, normaldeki rengi buğday rengidir. Bu cilt tipi güneşe maruz kaldıktan sonra, genellikle hafif yanar ve bronzlaşır Cilt kanseriaçısından yüksek risk taşırlar. |
 | Fototip IV cildin, normaldeki rengi açık kahvedir. Bu cilt tipi güneşe maruz kaldıktan sonra az yanar, kolayca bronzlaşır. Güneş yanığı riskleri düşük olduğu için, güneşten korunma ihtiyacı duymayabilirler. Bu da cilt kanseri riskini arttırabilir. |
 | Fototip V cildin, normaldeki rengi kahverengidir. Bu cilt tipi güneşe maruz kaldıktan sonra, nadiren yanar, oldukça koyu bronzlaşır. Güneş yanığı riskleri düşük olduğu için, güneşten korunma ihtiyacı duymayabilirler. Bu da cilt kanseri riskini arttırabilir. |
 | Fototip VI cildin, normaldeki rengi koyu kahve ve siyahtır. Bu cilt tipi güneşe maruz kaldıktan sonra, asla yanmaz, oldukça koyu bronzlaşır. Güneş yanığı riskleri düşük olduğu için, güneşten korunma ihtiyacı duymayabilirler. Bu da cilt kanseri riskini arttırabilir. |
Bu skalaya göre deri tipiniz belirlemeniz, kullanmanız gereken güneş koruyucu faktörünü seçebilmeniz sağlar. Örneğin Tip I deriye sahip bir kişinin genetik olarak derisi güneşe çok hassas olduğundan ve çok kızılı güneş yanığı yaşamasından dolayı, çok yüksek koruma faktörü kullanması gerekir.
SPf’si 15 olan bir güneşten koruyucu yeterli midir?
Temel öncelik güneş yanığından korunmaktır. Güneş koruyucu seçerken temel amaç, koruyucunun SPF faktörünün 15 veya üzeri olması, UVA koruması içermesi, suya dayanıklı olması ve uygulama yönteminin sizin ihtiyaçlarınıza uygun olmasıdır.
Kişinin cilt tipi bütün vücut yüzeylerinde aynıdır. Bu nedenle bütün vücut yüzeylerine aynı SPF koruması uygulanmalıdır. Fakat karın, üst bacakların önyüzü, ayak sırtı, burun, göğüs, kulaklar daha hassas alanlar olduğundan, ekstra dikkat ve özen, gerekebilir.
Güneş koruyucu kullanımı D vitamini sentezini engeller mi?
Güneş ışığı deride D vitamini oluşumuna neden olur. D vitamini özellikle kemik sağlığı için olmak üzere, sağlıklı bir vücut için çok önemlidir. Birçok kişi günlük yaşamında D vitamini sağlayabilecek kadar güneş ışığına maruz kalmakla beraber, yaşadığı bölgenin coğrafi özellikleri ve çalışma koşullarına bağlı olarak D vitamini sağlayacak kadar güneş ışığına maruz kalmamaktadır. D vitamini yumurta, yağlı balık, balık karaciğeri yağı ve D vitamini katkılı gıdalar alınarak sağlanabilir. Amerikan Dermatoloji Akademisinin önerisine göre D vitamini kaynağı olarak güneşten korunmadan UV radyasyon ile D vitamini sentezlemek yerine, D vitamininin sağlıklı diyet veya D vitamini desteği ile yapılmasını önermektedir.
Su altında güneşten korunabilir miyiz?
Güneş tam tepedeyken, UV ışıkları su altında 10 metre derinliğe kadar ulaşabilir. Suyun soğutucu etkisi nedeniyle güneş yanığı olduğu ancak sudan çıkıldıktan sonra hissedilir. Bu nedenle yüzme aktivitesi yapılan günlerde suya dayanıklı (water resistant) güneş koruyucu kullanılmalıdır.
Güneş koruyucular ne kadar süre saklanabilir?
Eğer bir kozmetik ürünün raf ömrü 30 aydan kısa ise muhakkak son kullanım tarihi olmalıdır. Birçok kozmetik ürünün uzun raf ömrü nedeni ile son kullanım tarihleri yoktur. Fakat kozmetik ürünlerin üzerinde bulunan açık kavanoz kutusu sembolü, ürünün kutusunun açılmasından sonra ne kadar kullanılabileceğini gösterir. Bu sembolün üzerindeki M ayı, sayı ise ürünün kaç ay kullanılabileceğini gösterir. Daha ayrıntılı için lütfen kozmetiklerin üzerindeki semboller yazısını okuyun.
Güneş koruyucular nasıl saklanmalıdır?
Güneş koruyucu ürünler kuru, serin ve güneş ışığı ulaşmayan bir yerde saklanmalıdır. Bu ürünlerin tekrarlayan bir şekilde farklı derecelerde bulundurulması (örneğin buzdolabı ve araba torpido gözü gibi ) uygun değildir. Plajda uzun süre kullanılan veya açık bırakılan ürünler kullanılmamalıdır. Uygun koruma ve saklama ile bir kutu ancak gelecek sezona kadar kullanılabilir. Rengi ve kokusu değişmiş, partiküllere ayrışmış ürünler kullanılmamalıdır.
Güneşsiz bronzlaşma sağlayan ürünler
Kozmetik sektörü bu tarz ürünleri zararsız ve güneşe alternatif ürünler olarak sunmaktadır. Bu ürünler gerçekten güvenli bir güneş alternatifidir. Dihidroksiaseton içerirler ve derideki proteinlerle birleşerek, portakalımsı bronz bir renk sağlarlar. Bu renk yıkanmakla çıkmaz. Bu ürünler ile bronzluk elde edildiğinde SPF 4 lük bir koruma elde edilir ki, bu da güneşten korunmak için yeterli değildir. Bronzlaştırmayı sağlayan ürünlere ek olarak güneş koruyucu kullanılmalıdır.
“Güneş Koruyucu” ile ilgili diğer konular:
Deri kanseri
Cilt tipi/ fototip
Güneş ve cildimiz
Güneş alerjisi
Güneşe bağlı mesleki cilt kanserleri
Güneşten korunma rehberi
Güneş yanığı