Son yıllarda artan sayıda hasta ve tüketici, klasik tedavi yöntemleri yerine bitkiler ile yapılan tedaviye ilgi duymaktadır. Kozmetik alanında da, doğal bitkilerden oluşan ekolojik ürünler oldukça popüler hale gelmiştir.
Fitoterapi nedir?
Fitoterapi, çeşitli bitkilerle yapılan tedavi yöntemine verilen addır. Diğer bir deyişle fitoterapi, bitkilerin tedavi amacı ile gıda, bitki özleri ve besin takviyeleri şeklinde alınmasıdır. Fitoterapi tedavi, bakım veya iyileşme anlamındaki “therapeia” denen Yunanca kelime ile Latince kelime köklü “phyto(bitki)” sözcüklerinin birleşiminden oluşur. Bu terim, ilk olarak Fransız hekim Henri Lenclerc tarafından kullanılmıştır. Fitoterapide kullanılan bitkiler taze, kuru veya ekstre edilmiş şekilde kullanılabilir.
Fitoterapi ne zamandan beri uygulanmaktadır?
Fitoterapi aslında antik çağlardan bu yana, tıpta tedavi amaçlı kullanılmaktadır.
Antik çağ tıbbının temel ilaçları bitkiseldir ve halen dünyada bir çok ülkede tedaviler, ağırlıklı olarak bitkilerle yapılmaktadır. Antik dönemde yaşayan fitoterapistler, şimdiki fitoterapi yöntemlerinin temellerini oluşturmuşlardır. Mezopotamya bölgesindeki Sümer, Asur, Akat gibi uygarlıklarda bitkisel ilaçların kullanıldığı bilinmektedir. Yunan tıbbının babası Hipokrat kitabında bitkisel ürünlerden söz ederken; İslam Uygarlığı’ nda İbni Sina ve Al Gafini’ nin bitkisel tıp konusunda önemli eserleri bulunmaktadır.
20.yüzyılda kimya ve biyokimya alanındaki gelişmeler sonucunda bitkilere ilişkin toksikolojik, farmakolojik ve klinik çalışmalar yapılabilme imkanı doğmuş ve ilaç yapımında bu bitkilerden faydalanabilme olanakları artmıştır. İlaçların bir bölümünün içeriğinde, bu araştırmalardan elde edilen bulgularda ortaya çıkan maddeler kullanılmaktadır. Günümüzde fitoterapi, eczacılığın Farmakognozi Ana Bilim Dalı altında ele alınır. Fitoterapistlerin kullandıkları yöntemler, klasik tıbbın kullandığı yöntemler ile aynıdır.
Geleneksel ve moderrn fitoterapi arasındaki fark nedir?
Geçmişteki fitoterapi uygulamaları ile günümüz arasındaki en büyük fark, artık bitkilerin bütünüyle değil, özellikle faydalı olan parçasının tedavi amaçlı kullanılmasıdır. Örneğin eskiden bir bitkinin uçucu yağından faydalanmak için, onun çayı yapılıp içilirken; şimdi o bitkideki uçucu yağ ekstre edilerek tek başına kullanılmaktadır. Böylece bitkinin diğer faydasız, ancak yan etkileri olan bölümlerinden hasta korunmuş olur.
Fitoterapi, vücudun kendi kendini iyileştirmesi için, çeşitli bitkileri kullanır, vücudu canlandırır ve kuvvetlendirir. Klasik tıpta, genel olarak ilaçların içinde tek bir etken madde bulunurken; bitkisel tedavi yöntemleri uygulanırken, birbirinin etkisini arttıran bir çok etken madde kullanılmış olur. Fitoterapistler, her hastanın kendine ait özelliklerini araştırır ve kişinin ihtiyaçlarına göre tedavilerini düzenler.
Fitoterapi güvenilir midir?
Fitoterapideki temel sorunlardan biri, güvenilirliktir. Bir çok ülkede, bitkisel ilaçlar ile ilgili kanunlar olmadığından, üretilen ürünler güvenli olmayabilir. Ayrıca, bitkiler veya bitkisel ürünlerin, bazı ilaçlarla birlikte kullanılması durumunda, toksik etkilerin ortaya çıktığı belirlenmiştir. Örneğin pıhtılaşmayı önleyen warfarin ile sarmısağın bir arada kullanılması, kanamaya neden olabilir. Bu nedenle bitkisel ilaçlar alınmadan evvel muhakkak bir doktora başvurulmalıdır.
Bitkisel kökenli ürünlerin kullanımı hakkında çeşitli ülkeler yasal düzenlemeler getirmişlerdir. Amerika’da bitkisel ürünler gıda takviyesi statüsünde yer aldığı için, standartizasyon, etkinlik ve güvenilirlik açısından kanunlar net değildir. Fitoterapinin en gelişkin olduğu Almanya ‘da ise, 300’ den fazla bitki ile ilgili, ayrıntılı araştırma bulunmaktadır.
Ülkemizde bitkisel kökenli ilaçlarla ilgili yasal durum nasıldır?
2004 yılında yürürlüğe giren “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun” ile Türkiye’ de süpermarket ve aktarlarda satılan bitkisel ilaçların, yalnızca eczanelerde satılması kararı alınmıştır. Bu preparatların ruhsatlandırılması, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’ ndan Sağlık Bakanlığı’ na devredilmiştir. Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü, diğer ilaçlarla ilgili yönetmelik, genelge ve denetimleri bu ilaçlar için de uygulamak zorundadır. Fakat Türkiye’de halen bir çok bitkisel ürün, ilaç ruhsatı almadan, Tarım Bakanlığı’ ndan alınan ruhsatlar ile aktarlar veya doğal ürün satan dükkanlarda satılmaktadır. Tarım Bakanlığı’ ndan onay alan ürünler, ilaç kategorisinde yer almadığından düzenli denetim ve kontrolleri de apılamamaktadır. Bu nedenle bu tarz ürünleri kullanmamalı ya da kullanmadan evvel doktora başvurulmalıdır.
Cilt problemlerinde etkinliği bilimsel araştırmalar ile kanıtlanmış bitkisel ürünler nelerdir?
Sivilce: Mahonia, Tçağ ağacı yağı ve Saccharomyces
Atopik egzama: Mahonia, Hypericum, Glycyrrhiza
Sedef: Bitkisel kaynaklı dithranol and methoxsalen ( 8- methoxypsoralen ) ile birlikte UVA tedavisi, Mahonia ve Capsicum (Capsaicin)
Yaşlanma ve cilt kanseri: Ağızdan veya lokal olarak alınan antioksidan bitki ekstreleri ( yeşil veya siyah çay, karotenoidler, kahve ve bir çok sebze ve meyve kökenli flavonoidler )
Saç dökülmesi: Sarımsak, Soğan suyu, Saw Palmeto ( Sereno repens )
Vitiligo: Methoxsalen, Ginkgo biloba, Xiaobai mikstürü
Bitkilerle cilt problemlerinin tedavisi konusunda, en çok egzama ve atopik egzama vakalarında çalışmalar yapılmıştır. Ancak yine de daha fazla kontrollü çalışmaya ihtiyaç vardır. Deriye uygulanan bitkisel tedavilerin, ciltte hassasiyet ve özellikle de güneşle tetiklenen hassasiyet yapabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
“Fitoterapi” ile ilgili konular:
Atopik egzama
Cilt kanseri
Egzama
Saç dökülmesi
Sivilce
Vitiligo
Yaşlanma