Kategori: Güneş ve Cilt Hastalıkları

Güneş ışığı D vitamini uyararak kemik sağlığını korur, sedef gibi kronik deri hastalıklarına faydalı olur ve kişinin psikolojik olarak kendini iyi hissetmesini sağlar. Bununla birlikte güneş deri hasarına neden olarak yanık, kanser vb. önemli cilt hastalıklarına neden olur. Güneşin zararlı etkileri güneşle gelen ultraviyole (mor ötesi-UV) ışınlar tarafından oluşturulur.

UV radyasyon nedir?

Güneş görünen ve görünmeyen ışınları saçar. Görünmeyen ışınlar ultraviyole A (UVA) ve ultraviyole B (UVB) olarak bilinir ve ciltteki zararlı etkiler uv ışıkları ile oluşur. UVB güneş yanıklarından sorumlu iken, UVA derinin daha derin tabakaları tarafından emilerek daha fazla hasar neden olur. Bu ışınlar bronzlaşmaya, güneş yanığına ve güneş hasarına neden olur. Güvenli bir UV ışını yoktur.

Güneşin yaptığı cilt hastalıkları nelerdir?

Güneş yanığı

Güneş yanığı oluşma riski güneş ışınlarının en güçlü olduğu  10.00- 16.00 saatlerinde en fazladır. Sıcak havalarda bu olasılık artar, çünkü sıcak ultraviyole ışınlarının etkisini arttırır. Ama bulutlu günlerde de güneş yanığı oluşabilir.

Dağda yapılan kış sporları güneş yanığı riskini arttırır, çünkü yüksek rakımlı yerlerde güneş ışınlarını bloke eden atmosfer daha incedir. Ayrıca kar güneş ışınlarının %80’ini yansıtır, deride hasara ve güneş yanıklarına sebep olabilir.

Eğer çok fazla güneşte kalınırsa deride  kızarıklık meydana gelir ve bu kızarıklık 24 saatte maksimuma ulaşır. Şiddetli güneş yanıklarında deri hassasiyeti, ağrı, ödem ve su toplaması görülebilir. Ateş, halsizlik, mide rahatsızlığı ve şuur bulanıklığı şiddetli güneş yanıkların diğer bulgularıdır.  Bu şiddetli bulgular oluştuğunda dikkatli bir tıbbi takip gerekir.

Eğer şiddetli bir güneş yanığı ve ateş varsa, dermatoloji uzmanı tarafından ağrı ve ödemi azaltacak ve enfeksiyondan koruyacak ilaçların kullanımını önerilir. Soğuk ve ıslak kompresler, banyo ve rahatlatıcı losyonların kullanımı şikayetleri azaltmaya yardımcı olur. Yanıktan sonra  deri kurur ve soyularak iyileşir.

Yaşanan her güneş yanığı cilt kanseri riskini arttırır. Güneş yanığından kaçınmak için mümkün olduğunca gölgede kalınmaya çalışılmalı, geniş şapka takılmalı, vücudun tamamını kapatan kıyafetler giyilmelidir. Geniş spektrumlu SPF faktörü 30 ve üzeri olan ve suya dayanıklı bir güneş koruyucu kullanılmalıdır.

Bronzlaşma

Yanlış bir inanış olarak bronz ten  sağlıklı olmanın göstergesi olarak bilinmektedir. Bronz ten güneş ışınları derimize ulaştığında, deride daha fazla melanin pigmenti (boyası) üretilmesi sonucu gelişir. Fakat bronz ten güneş hasarının da bir belirtecidir.

Fotoyaşlanma (Photoaging)

Yaşlanmanın genetik ve güneşe bağlı olarak yaşlanma olarak 2 tipi vardır. Güneş ışığının yaptığı yaşlanmaya fotoyaşlanma denir. Açık havada çalışan insanların veya güneşten koruyucu kullanmadan güneşlenen kişilerin ciltleri sert, kaba, pürüzlü, kırışık bir görünüm alır, sarkar, kolayca sıyrıklar oluşabilir ve cilt altı kanamaları sonucu kolayca morluklar gelişebilir. Deri de özellikle yüzde ince kılcal damarlar (telenjiektazi) ortaya çıkar.  Bu kişiler daha erken yaşlanır, olduklarından daha yaşlı görünür.

Güneş yaşlılık lekesi dediğimiz lekelere  (lentigo) ve ileride kansere dönebilen üzeri kabuklu deri değişikliklerine (aktinik keratoz) neden olur. Bu deri değişiklikleri güneşe maruz kaldıktan yıllar sonra ortaya çıkar. Bu nedenle yaşam boyu güneşe maruz kalma en fazla 20 yaşın altında olduğundan, çocukların güneşten korunması çok önemlidir.

Kuru cilt

Güneş derideki su ve esansiyel yağların kaybına neden olarak cildi kurutur ve pullanmaya neden olur. Nemlendirici ve güneş koruyucuların kullanımı kuruluğu azaltır.

Deri rengi değişiklikleri

Güneşin neden olduğu cilt lekeleri sık görülür.

• Lentigo: Açık renkli kişilerde kahve rengi lekeler şeklinde görülür. Sıklıkla, el sırtı, kollar, omuzlar, göğüs ve ve sırtın üst bölümlerinde ortaya çıkar. Çillerden farklı olarak kışın solmalarına rağmen, tamamen ortadan kalkmazlar.

  

• Çiller: Tehlikeli güneş ışınlarından dolayı hassaslaşan deriyi korumak için melanosit  (melanin denen deriyi boyayan maddeyi üretirler) denen hücreler  aktifleşir, küçük melanin kümeleri oluşur ve ciltte çiller görülmeye başlar.  Çiller sarı veya kızıl saçlı, açık gözlü ve açık tenli kişilerde daha fazla görülür.

• Guttat hipomelanosis: Güneşe bağlı el sırtlarında, kollarda ve bacaklarda küçük beyaz renkli lekeler şeklinde görülür.

• Poikiloderma of Civatte: Boynun yan taraflarında görülen kırmızı lekelerdir.

Benler (Nevüsler)

Deride görülen yuvarlak veya oval, kahve rengi, kırmızı lekeler şeklinde görülür. Benler oldukça sık görülür ve genellikle zararları yoktur. Fakat aşırı güneş hasarı benlerde tehlikeli değişikliklere sebep olabilir. Eğer benlerde aşağıdaki değişiklikler var ise mutlaka dermatoloji uzmanına başvurulmalıdır.

• 20 yaşın üzerinde ani bir ben ortaya çıkması
• Ağrılı, kaşıntı ve kanama olması
• Akıntı oluşması
• Kabuklanma olması
• Şekil, renk ve boyutunun değişmesi

Kanser öncüsü  (Prekanseröz) cilt hastalıkları

Aktinik keratoz: Özellikle yüz, kulaklar ve ellerin sırtında görülen kırmızı ve pullu alanlar şeklinde görülür. Güneşe uzun süre maruz kalma  ile  Skumöz hücreli kansere dönüşebilir.

Aktinik keilit: Aktinik keratozun genellikle alt dudakta görülen formudur.

Deri Kanseri

Deri kanserlerinin %90’dan fazlası güneş gören yerlerde görülür. Yüz, boyun kulak, ön kol ve eller en sık görüldüğü yerlerdir.

Deride en fazla görülen 3 kanser tipi Bazal hücreli karsinom, Squamöz hücreli karsinom ve Melanomdur.

• Bazal hücreli karsinoma. Genellikle açık tenli kimselerde yüz , kulak, burun ve ağız etrafında görülür. Bu tür kanserler erken yakalanırlarsa kolay tedavi edilir. Derinin yüzeysel tabakası olan epidermisin en alt katmanındaki hücrelerin kontrolsüz artması sonucu gelişir.

Belirtileri:

İyileşmeyen yaralar
Deriden çökük yaralar
Travma olmadan ülser olması
Kabuklu ve kanamalı yaraların olması

• Skuamöz hücreli karsinom. İkinci sık görülen cilt kanseri türüdür. Derinin üst tabakasındaki skuamöz hücrelerin anormal gelimi sonucu gelişir. Erken yakalanır ve tedavi erken başlanırsa kolayca tedavi edilir. Nadiren tedavi edilmezse öldürücü olabilir.

Belirtileri:

İyileşmeyen yaralar
Kırmızı zemin üzerinde pullu alanlar
Ağızdaki yaralar
Ani gelişen kabarıklıklar

• Melanom. En tehlikeli olan deri kanseri türüdür. Bu tip kanserler vücudun herhangi bir yerinde meydana gelebilir ve ancak erken yakalanırsa tedavi edilebilir. Eğer erken tanı konulmazsa; vücudun diğer alanlarına yayılarak ölüme neden olabilir.

Belirtileri:

Etrafı düzensiz, koyu kahve veya siyah ben benzeri oluşumlar
Kırmızı, mavi, beyazı da içeren çok renkli benler
Benlerin boyutunun, şeklinin ve renginin değişmesi
Deride yeni bir benin gelişmesi
Benin etrafa doğru yayılması
Benin kaşınması ve kanaması

Alerjik reaksiyonlar

Bazı insanlar güneşe maruz kaldıklarında alerjik reaksiyon geçirebilir. Bu reaksiyonlar güneş ile yalnızca kısa bir temas sonrasında görülebilir. Güneş alerjisinde kırmızı lekeler, kabarıklıklar ve su toplaması bulguları olabilir.

Güneşte  ile birlikte bazı kozmetik, parfüm, bitki,  ilaç ve güneşten koruyucu kremlerin deriye uygulanması  alerjik reaksiyona neden olabilir.

Doğum kontrol hapları, antibiyotikler, tansiyon ilaçları ve bazı depresyon ilaçlarının  güneş ile birlikte kullanılması çeşitli alerjik reaksiyonlar oluşturabilir.

Polimorfik ışık erüpsiyonu

En sık 20-40 yaşlardaki kadınlar arasında görülür. Güneş gören kişilerde güneşe  bir hassasiyet sonrası gelişir. Sıklıkla pembe, kırmızı bir döküntü ve kuruluk yanma hissi ile birlikte görülür. Bu durum kendiliğinden geriler. Bu kişilerin geniş spektrumlu güneşten koruyucu krem kullanmaları gerekir.

Güneş ışığı ile tetiklenen diğer cilt hastalıkları

Melazma (Gebelik maskesi)  Kadınlarda genellikle yüzde görülen kahve renkli lekelerdir. Gebelik ve doğum hapları kullanımı melazma oluşumunu tetikleyebilir. Yaz aylarında güneşin etkisi ile melazmanın rengi belirginleşir.

Rozasea; Yüzde kızarıklık ve yer yer sivilce benzeri döküntülerle seyreden bir cilt hastalığıdır. Güneş ışınları şikayetleri arttırdığından mutlak güneşten korunmalıdır.

Kutanöz lupus; Yüzde yerleşen başlangıçta kuru kırmızı yamalar şeklinde görülen, sonrasında üzerinde deriye yapışık pullar olan  hafif kabarık kırmızı alanlara dönüşür. Hastalık iç organları da tutabildiğinden ayrıntılı araştırma yapılmalıdır.

 Vitiligo: Derinin rengini oluşturan pigment denen maddenin kaybı sonucu deride  beyaz lekelerin oluştuğu bir deri hastalığıdır. Deride koruyucu renk pigmenti olan melanin olmadığından vitiligolu bölgeler güneşte hızla yanabilir ve ayrıca  güneş ışığı vitiligoyu tetikleyebilir. Bu nedenle vitiligolu hastalar kendilerini güneşten korumalıdır.

Uçuk: Dudaklarda yanma, batma hissi ile başlayan , sonra su toplaması ve ardından kabukların geliştiği bir cilt hastalığıdır. Hastalığı tetikleyen önemli faktörlerden biri güneştir. Bu nedenle  sık uçuk geçiren kişiler yaz aylarında dudaklara uygun koruyucu ürünler kullanmalıdır.

Zona: Diğer adıyla varicella zoster, tek bir sinirin ya da tek bir sinir tarafından kontrol edilen cilt yüzeyinin varisella zoster adı verilen virüs tarafından enfekte olması durumudur. Geçmişte su çiçeği geçirmiş olan herkeste zona hastalığı görülebilir.

Güneşe bağlı cilt hastalıklarından nasıl korunabiliriz?

En az 15 faktörlü geniş spektrumlu güneşten koruyucular dudak da dahil olmak üzere, tüm güneş gören alanlara, bulutlu havalarda bile uygulanmalıdır.
Suda iken veya terli iken güneşe maruz kalırsanız suya dayanıklı güneşten koruyucu kremler kullanınız.
Güneşten koruyucuyu 1.5 saatte bir uygulayın.
Geniş şapka ve gözlük kullanın.
Gölgede kalmaya çalışın.
Güneşten koruyan sıkı dokumalı kıyafetler giyin.
Saat 10.00- 16.00 saatleri arasındaki açık hava aktivitelerini daha erkene veya geç saate alın.

 Referanslar:

https://www.vinmec.com/en/news/health-news/general-health-check/skin-diseases-caused-by-the-sun/
https://www.skinsight.com/disease-groups/sun-damage
https://www.msdmanuals.com/home/skin-disorders/sunlight-and-skin-damage/actinic-keratoses
https://advanceddermatologymemphis.com/2017/07/18/skin-conditions-caused-by-sun-exposure/
https://www.theharleystreetdermatologyclinic.co.uk/skin-problems-caused-by-sun-damage/